W ostatnich latach możemy zaobserwować znaczny wzrost częstotliwości występowania chorób grzybowych w zbożach. Postępująca specjalizacja gospodarstw, ograniczony płodozmian oraz uproszczone metody uprawy, na które coraz częściej decydują się rolnicy sprzyjają rozwojowi patogenów chorobotwórczych. Długa, ciepła i mokra jesień oraz zmienne warunki pogodowe jakich doświadczyliśmy w ostatnim czasie wyjątkowo sprzyjają występowaniu chorób. Do końca grudnia 2020r przeważały dni deszczowe z dodatnimi temperaturami. Dopiero w styczniu na polach pojawiła się okrywa śnieżna i minusowe temperatury sprzyjające procesowi jarowizacji ozimin.

Pomimo rosnącej świadomości dotyczącej prawidłowej ochrony roślin, wielu rolników decyduje się na wykonanie zabiegu fungicydowego dopiero po zauważeniu wyraźnych objawów na roślinie. Wykonując ocenę stanu plantacji należy jednak pamiętać, że objawy powodowane przez patogeny chorobotwórcze nie zawsze muszą być widoczne pomimo obecności sprawców chorób na roślinach. Występujące grzyby mogą zakłócać procesy fizjologiczne roślin prowadząc jednocześnie swój utajony rozwój. Pomimo, że na roślinie nie ma widocznych symptomów, choroba zakłóca prawidłowe funkcjonowanie rośliny. W wielu przypadkach w chwili uwidocznienia się na roślinie objawów porażenia jest już za późno na zwalczanie patogenów.

Skutki chorób grzybowych, a zabiegi fungicydowe

Choroby grzybowe, w zależności od rodzaju oraz stopnia porażenia rośliny, mogą zredukować plon zbóż nawet o 80%. Ich szkodliwość wynika z wielorakiego sposobu działania na roślinę, przez co nie jest łatwo skutecznie ochronić plantację przed nimi. Część chorób powoduje zaburzenie wzrostu roślin lub ich obumieranie (zgorzel siewek, mączniak prawdziwy, pleśń śniegowa), inne wpływają na wielkość i jakość plonu (głownia pyląca, śnieć cuchnąca, śnieć gładka). Ziarniaki na których występuje grzybnia mają ograniczoną przydatność do przetwórstwa, a w przypadku wystąpienia śnieci cuchnącej lub gładkiej nie mogą być wykorzystane w przetwórstwie spożywczym, paszowym ani nie mogą być ponownie wysiewane. W przypadku wystąpienia głowni pylącej zarażona roślina w ogóle nie wyda plonu. Na polach gdzie wystąpiły wyżej wymienione choroby należy zachować jak najszerszy płodozmian, nie wysiewać ponownie porażonych nasion oraz bezwzględnie stosować zaprawy nasienne. Jedynie w przypadku wystąpienia pleśni śniegowej mamy możliwość chemicznego i mechanicznego zwalczania objawów choroby. Zakażone rośliny mogą rozwijać się wolniej, ale pozostałe rozwijają się prawidłowo.

Najwyższą skuteczność w ochronie zbóż można osiągnąć gdy zabiegi fungicydowe wyprzedzają patogeny, a więc warto zabezpieczyć roślinę przed czynnikami chorobotwórczymi.  Profilaktykę warto rozpocząć już od początku rozwoju roślin.  Stosując zaprawy nasienne bądź kupując kwalifikowany materiał siewny zaprawiony przez producenta. W ten sposób chronimy rośliny już od początku kiełkowania ziarniaków. Chronimy także przed chorobami, których zwalczanie w późniejszym terminie nie jest możliwe (np. głownia pyląca, śnieć cuchnąca, zgorzel siewek). Zabiegi fungicydowe wykonane powschodowo pozwalają na ograniczenie obecności chorób zarówno na podstawie źdźbła, na liściach oraz na kłosie. Należy pamiętać, aby zabiegi były wykonywane w ściśle określonych fazach rozwojowych zbóż, ponieważ rozwijająca się roślina narażona jest na choroby charakterystyczne dla danej fazy wzrostu.

Czym jest zabieg T.1?

W zabiegu T.1 zwalczamy głównie choroby podstawy źdźbła tzw. choroby podsuszkowe (fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni,  łamliwość źdźbła zbóż, zgorzel podstawy źdźbła, ostra plamistość oczkowa). Choroby te powodują odcięcie przewodzenia wody oraz składników pokarmowych, a w konsekwencji słabsze wypełnienie kłosa i wytworzenie pośladu. Wystąpienie zgorzeli podstawy źdźbła na plantacji może się objawić bieleniem kłosów i zasychaniem roślin, co może skutkować całkowitym brakiem ziarna w kłosie lub wytworzeniem pośladu. Choroby podsuszkowe powodują osłabienie źdźbeł prowadzące w dalszej kolejności do wylegania zbóż poprzez ich wyłamywanie. W zabiegu tym zwalczamy także inne szkodliwe choroby jakimi są mączniak prawdziwy zbóż i traw oraz pleśń śniegowa. Wczesne wystąpienie mączniaka prawdziwego nie jest dotkliwe dla rośliny, stanowi jednak źródło porażenia górnych liści i kłosów. Wpływa to w znacznym stopniu na obniżenie plonu poprzez redukcję kłosa oraz MTZ. Choroba najczęściej występuje na najstarszych liściach rośliny. Objawy występują w postaci watowatej grzybni, początkowo białej, ciemniejącej w dalszej fazie rozwoju. Wśród strzępek grzybni z czasem możemy zaobserwować czarne kropki będące owocnikami. W dalszej kolejności w miejscu występowania grzybni liście żółkną i zamierają. Grzybnia zamiera pozostawiając na uschniętych liściach czarne, kuliste owocniki będące źródłem infekcji wtórnej pozostałych liści, liścia flagowego czy kłosów. Rzadziej spotykaną choć bardziej dotkliwszą dla upraw chorobą jest pleść śniegowa. Może powodować silne przerzedzenie łanu bądź placowe obumieranie, co nawet przy silnym krzewieniu zbóż nie zastąpi wypadniętych roślin. Jak już wcześniej wspomniałem rośliny, które przeżyją są słabe, krzewią się później, słabiej oraz są bardziej podatne na choroby. Objawy występuje, gdy dopływ powietrze do roślin jest odcięty przez długo zalegającą pokrywę śnieżną. Większą presję patogenów wywołującą pleśń śniegowa można zauważyć w latach śnieżnych zim. Nawet w mroźne miesiące pod grubą powierzchnią śniegu panuje dodatnia temperatura sprzyjająca rozwojowi chorób. Bardzo gęste, zbyt wcześnie zasiane, silnie rozkrzewione jesienią łany są szczególnie narażone na wystąpienie pleśni. Na obumarłych liściach mogą się pojawić ciemne otocznie zwane perytecjami. Silnie porażone rośliny brunatnieją, gniją a w dalszej kolejności zamierają. W przypadku tej choroby oprócz zwalczania pestycydowego można zastosować metodę mechaniczną. Polega oną na zerwaniu obumarłych i spleśniałych części roślin za pomocą lekkiej brony oraz zasileniu plantacji dawką azotu szybkodziałającego (najlepiej w formie azotanowej). Zabieg T.1 należy wykonać od końca krzewienia do początku strzelania w źdźbło (BBCH 29-31).

Wybór fungicydów do poszczególnych zabiegów

Dobierając fungicydy do poszczególnych zabiegów należy zwrócić szczególna uwagę na substancje czynne występujące w jego składzie. Aby zwiększyć spektrum ograniczanych chorób należy stosować fungicydy zawierające kilka substancji czynnych należących do różnych grup chemicznych. Stosowanie tego typu produktów ogranicza także zjawisko uodparniania się grzybów na stosowane substancje aktywne. W przypadku gdy nie ma możliwości stosowanie fungicydów z różnych grup chemicznych należy stosować substancje wymiennie w obrębie tej samej grupy chemicznej. Dobierając substancje czynne należy także zwrócić uwagę na temperatury w jakich one działają. Poniżej podano optymalne temperatury dla poszczególnych grup chemicznych:

Temperatury od 5 do 10°C

• morfoliny (substancja czynna: fenpropidyna, fenpropimorf)
• chinazoliny (substancja czynna: proquinazid)
• anilinopirimidyny (substancja czynna: cyprodynil)
• imidazole (substancja czynna: prochloraz, imazalil)
• benzimidiazole (substancja czynna: tiofanat metylowy)
• pochodne ketonu difenylowego (substancja czynna: metrafenon)

Powyżej 10°C zadziałają:

• strobiluryny (substancje czynna: azoksystrobina, dimoksystrobina, pikoksystrobina, krezoksym metylu)
• ketoaminy (substancja czynna: spiroksamina)
• karboksyamidy (substancja czynna: biksafen, boskalid, fluksapyroksad)
• chloronitryle (substancja czynna: chlorotalonil)

Powyżej 12°C:

• triazole (substancje czynna: cyprokonazol, protiokonazol, difenokonazol, epoksykonazol, metkonazol, propikonazol, tebukonazol, tetrakonazol, triadimenol, tritikonazol)
• fenyloacetamidy ( substancja czynna: cyflufenamid)

Wybierając fungicydy do zabiegu T.1. szczególnie polecane są rozwiązania oparte o substancje: fenpropidyna, proquinazid, cyprodynil, prochloraz, protiokonazol.

Fenpropidyna – jedna z najbardziej cenionych substancji czynnych zwalczających mączniaka zbóż i traw w niskich temperaturach, w uprawie pszenicy, jęczmienia, pszenżyta i żyta. Stosowana jest zapobiegawczo, leczniczo oraz wyniszczająco. Działając układowo bardzo dobrze przemieszcza się wewnątrz chronionych roślin. Może być stosowana od temperatury 3˚C, choć optymalna temperatura dla tej substancji wynosi 12-20˚C. Substancja wykazuje oddziaływanie na patogeny wywołujące choroby: brunatna plamistość liści buraka, brunatna plamistość liści zbóż, chwościk buraka, fuzarioza zbóż, mączniak prawdziwy buraka, mączniak prawdziwy zbóż i traw, plamistość siatkowana jęczmienia, rdza buraka, rdza jęczmienia, rdza żółta, rdze brunatne, rynchosporioza zbóż, septorioza paskowana liści pszenicy, septorioza plew pszenicy.

Proquinazid – substancja o działaniu powierzchniowym, stosowana jest głównie zapobiegawczo oraz leczniczo. Optymalna temperatura dla tej substancji wynosi 8-25˚C. Stosowana w uprawie: pszenicy, pszenżyta oraz jęczmienia. Substancja wykazuje oddziałanie na patogeny wywołujące choroby: brunatna plamistość liści zbóż, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, mączniak prawdziwy zbóż i traw, plamistość siatkowa jęczmienia, rdza jęczmienia, septorioza paskowana liści pszenicy, septorioza plew pszenicy.

Cyprodynil – substancja stosowana zarówno w zbożach jak i uprawach sadowniczych i warzywniczych. Szczególnie polecana do ograniczania chorób wywoływanych przez grzyby z rodzaju workowców (Ascomycota): łamliwość źdźbła zbóż, plamistość siatkowa jęczmienia, rynchosporioza zbóż, parch, szara pleśń, alternarioza. Substancja o działaniu wgłębnym, do stosowania zapobiegawczego i leczniczego. Bardzo dobrze działa w niskich temperaturach, nie zaleca się stosowania w temperaturze powyżej 20˚C.

Prochloraz – substancja o działaniu wgłębnym, do stosowania zapobiegawczego i leczniczego. Optymalna temperatura dla tej substancji wynosi 12-20˚C. Stosowana w uprawie: pszenicy, pszenżyta, jęczmienia, żyta, rzepaku oraz pieczarek. Substancja wykazuje oddziałanie na patogeny wywołujące choroby: brunatna plamistość liści zbóż, czerń krzyżowych, łamliwość  źdźbła zbóż, mączniak prawdziwy zbóż i traw, plamistość siatkowana jęczmienia, rdza jęczmienia, rdze brunatne, rynchosporioza zbóż, septorioza paskowana liści pszenicy, septorioza plew pszenicy, szara pleśń, zgnilizna twardzikowa.

Protiokonazol – substancja szeroko ceniona jako składnikzapraw nasiennych jak ifungicydów stosowanych nalistnie. Cechuje się bardzo wysoką skutecznością ograniczania chorób podstawy źdźbła oraz wielu chorób występujących na liściach zbóż. Stosowana jest również w uprawie rzepaku, ziemniaka oraz cebuli. Substancja działa układowo, wykazuje działanie zapobiegawcze, lecznicze oraz wyniszczające. Długotrwale działa w roślinie. Substancja stosowana jest w uprawie: jęczmienia, owsa, pszenicy, pszenżyta, żyta, rzepaku, ziemniaka, cebuli. W części krajów Unii Europejskiej substancja zarejestrowana jest w ochronie: kapusty, kalafiora, brukselki, brokuła, pora czy marchwi. Substancja wykazuje oddziaływanie na patogeny wywołujące: brunatna plamistość liści zbóż, czerń krzyżowych, czerń zbóż, fuzarioza liści, fuzarioza kłosów, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, głownia pyląca jęczmienia, głownia pyląca pszenicy, głownia źdźbłowa żyta, łamliwość źdźbła zbóż, mączniak prawdziwy zbóż i traw, mączniak rzekomy kapustnych, parch srebrzysty ziemniaka, pasiastość liści jęczmienia, plamistość siatkowa jęczmienia, pleśń śniegowa, rdza jęczmienia, rdza źdźbłowa zbóż i traw, rdza żółta, rdze brunatne, rizoktonioza ziemniaka, rynchosporioza zbóż, septorioza paskowana liści pszenicy, septorioza plew pszenicy śnieć cuchnąca pszenicy, śnieć gładka pszenicy, sucha zgnilizna kapustnych, szara pleśń, zgnilizna Twardzikowa, zgorzel siewek, mączniak rzekomy, zgnilizna szyjki cebuli.

Pozostałe zabiegi fungicydowe

Pokrótce wspomnę jeszcze o pozostałych zabiegach fungicydowych wpływających na zdrowotność roślin i jakość plonu.

T.2. W okresie liścia flagowego do fazy pojawienia się pierwszych ości (BBCH 39-49) należy zwrócić szczególną uwagę na ochronę górnych liści zbóż. Choroby zwalczane w zabiegu T.2 objawiające się najczęściej plamistościami (brunatna plamistość liści zbóż, rdza brunatna, septorioza paskowana, rynchosporioza, plamistość siatkowa jęczmienia, czarna plamistość liści) zmniejszającymi powierzchnię asymilacyjna liści, co w konsekwencji prowadzi do skrócenia kłosa oraz obniżenia MTZ.

T.3. Zdrowotność kłosa jest równie ważna jak zdrowotność pozostałych części rośliny. Udział kłosa w asymilacji związków wypełniających ziarniaki w zbożach wynosi od 15 do 40% i jest zależny od gatunku zboża. W fazie kłoszenia (od BBCH 51) największe zagrożenie dla zbóż stwarzają patogeny wywołujące fuzariozę. Mogą one rozwijać się od fazy początku kłoszenia aż do zbioru roślin. Grzyby z rodziny Fusarium mogą wytwarzać wtórne metabolity (mikotoksyny), które są związkami toksycznymi oraz szkodliwymi stwarzającymi zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Fuzarioza wpływa także na obniżenie jakości oraz wielkości plonu. Inną uciążliwa chorobą występującą na kłosie jest septorioza plew. Ogranicza ona powierzchnię asymilacyjna plew, prowadzi do obniżenie MTZ, a przy silnym porażeniu roślin większość ziarna w plonie stanowi poślad. Czerń zbóż jest chorobą mniej uciążliwą od fuzariozy czy septoriozy ale pogarsza jakość ziarna, poprzez przedostanie się do niego metabolitów grzybów.

Warto także pamiętać o innych sposobach ograniczania występowanie chorób grzybowych. W przypadku stosowania pełnej uprawy należy starannie przykryć glebą resztki pożniwne, a w  przypadku upraw uproszczonych należy jak najdokładniej zmieszać z glebą resztki oraz zadbać o jak najlepszą ich mineralizację. Do zasiewu zbóż  należy wybierać odmiany odporne na choroby (według listy opisowej odmian COBORU), oraz dbać o optymalną obsadę na m². Ważne jest również właściwe nawożenie mineralne. Zarówno niedobór, jak i nadmiar składników pokarmowych wpływają na kondycję zdrowotną zbóż. Rośliny osłabione z powodu braku NPK i mikroelementów, np. cynku, miedzi, molibdenu, manganu są bardziej porażane przez choroby.

[recent_post_slider design=”design-2″]